فرهنگ بسته‌بندی محصولات و تولیدات، برای ارائه و فروش در بازارهای مختلف جهان، موردی است که در سال‌های اخیر، جایگاه ویژه‌ای را کسب کرده است و به عاملی مهم در میزان فروش یک واحد تولیدی تبدیل شده است. هر قدر بسته‌بندی یک محصول، زیبا، مناسب، در برگیرنده مشخصات و معرف محصول و مطابق با جنبه‌ها و خصوصیات روان‌شناختی خریداران باشد، به همان اندازه از بازار و فروش خوبی برخوردار خواهد بود. 

البته با وجودی که بسته‌بندی از نظر جذاب کردن ظاهر بسته و بازار پسند بودن آن اهمیت زیادی دارد، این جنبه از بسته‌بندی در برخی موارد ممکن است بقیه اهداف کاربرد آن را تحت پوشش قرار دهد و تولیدکننده هوشیار باید از این خطر دوری کند، چراکه سرمایه‌گذاری بیش از حدواندازه بر این جنبه از بسته‌بندی نه ‌تنها باعث موفقیت محصول در بازار نمی‌شود، بلکه موجب شکست آن نیز می‌شود. در این مورد باید همواره سرمایه‌گذاری انجام شده با محتویات درون بسته هماهنگ باشد، چه از بعد اقتصادی و چه از بعد اطلاعاتی که از این طریق در اختیار مصرف‌کننده گذاشته می‌شود. از سوی دیگر، نامناسب بودن بسته‌بندی کالاهای عرضه ‌شده می‌تواند به آسیب‌دیدگی محتویات بسته‌بندی‌ها منتهی شود یا توزیع‌کنندگان، عرضه‌کنندگان، مصرف‌کنندگان و سایر افراد دارای تماس با کالاهای مزبور را با مخاطراتی مواجه کند و منجر به بروز خسارات مالی شود. بسته‌بندی می‌تواند از جنس پلاستیک، شیشه، فلز، آلومینیوم، کاغذ و مقوا باشد و البته استانداردها و آزمون‌های کیفی هر کدام از این نوع بسته‌بندی‌ها متفاوت است.

 

شیشه به‌عنوان یکی از بسته‌بندی‌های رایج دنیا، سالم‌ترین نوع بسته‌بندی در صنعت غذا و دارو به شمار می‌رود، زیرا از سه جهت حائز اهمیت است. نخست اینکه شیشه خنثی‌ترین نوع بسته‌بندی است و هیچ تداخلی با مواد داخلی آن ندارد. این موضوع باعث می‌شود تا محتویات داخل شیشه طعم، رنگ و بوی خود را از دست ندهد. دوم اینکه شیشه نفوذناپذیر است و از محتویات خود به بهترین نحو محافظت می‌کند. سوم اینکه شیشه تنها نوع بسته‌بندی است که هزاران بار قابل بازیافت است و هر بار که بازیافت می‌شود، کیفیت خود را از دست نمی‌دهد. همه این مزایا باعث شده تا شیشه به‌عنوان بسته‌بندی‌ محبوب خصوصا در بسته بندی مایعات با هدف حفظ کیفیت محصول نهایی استفاده شود. این درحالی است که هیچ بسته‌بندی شامل این سه مزیت در کنار هم نیست. خوشبختانه توسعه تکنولوژی تولید محصولات شیشه‌ای در صنایع بسته‌بندی ایران نسبتا با روند جهانی همخوانی دارد و در طول چند سال گذشته پیشرفت خوبی داشته است و تولید‌کنندگان داخلی، خصوصا در بخش‌خصوصی توانایی تولید خود را به‌روزرسانی کرده‌اند و از نظر کیفی هیچ تفاوتی با شیشه‌های ساخت کشورهای اروپایی ندارند.

 

در ادامه این نوشتار اهمیت بسته‌بندی در اقتصاد و بازارهای امروزی از چند منظر «بسته‌بندی و تولیدکنندگان»، «بسته‌بندی و مصرف‌کنندگان»، «بسته‌بندی و محیط‌زیست» و «بسته‌بندی و حمل‌ونقل» مورد واکاوی قرار می‌گیرد. در اکثر کشورهای توسعه‌یافته، تولیدات کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی با یکسری مشخصات خاص ارائه می‌شوند که ضمن رعایت صداقت ‌کاری، سلیقه و نظر خریدار را نیز همراه دارد. اصولا در کشورهای مختلف دنیا، بحثی علمی در مورد مقوله «بسته‌بندی و تولیدکنندگان» مطرح است که صاحبان واحدهای تولیدی می‌کوشند تا از خود خلاقیت‌های خاصی، به منظور فروش هر چه بیشتر محصولاتشان نشان دهند. ما نیز باید این را بدانیم که بسته‌بندی مناسب برای افزایش فروش تولیدات بسیار مهم است و در حقیقت مردم انتظار دارند از کیفیت و کمیت محصول که معمولا روی پوشش آن درج می‌شود اطلاع داشته باشند و به همان میزان واقعی برابر آن چیزی باشد که روی جلد یا بسته‌بندی آن محصولات نوشته شده است. در این میان، نکته که حائز اهمیت آن است که اجناس تولیدی باید در جهت استانداردهای خاص مصرفی حرکت کنند و آن چیزی نیست جز سلایق فردی و معیارهای عامه‌پسند.

 

در جایی که حجم وسیعی از اجناس مصرفی وجود دارند، رقابت بین تولیدات بسیار زیاد است و در چنین بازاری، محصولی گوی سبقت را خواهد ربود که از کیفیت خوب و بسته‌‌بندی زیبا و متناسب با سلیقه خریداران برخوردار باشد و اینجاست که صنعت بسته‌بندی، اثر خود را نشان می‌دهد تا جایی که طبق نظر بسیاری از کارشناسان بازار و تجارت، این صنعت را می‌توان خروجی و عامل اساسی موفقیت واحدهای تولیدی عنوان کرد. در این بخش علاوه بر زیبایی محصول، به مواردی از نظر مقاومت بسته‌‌بندی، شکل و هندسه بسته‌بندی، مشخصات مواد داخل بسته‌بندی و... توجه زیادی می‌شود که خود در جهت آشنایی بیشتر مردم با آن کالا بوده و نیز اطلاعات دقیق روی آن، به بالا رفتن فروش و رضایت خریدار کمک بسزایی می‌کند. پس به وضوح دیده می‌شود که بسته‌بندی کالا و قبول و رضایت مصرف‌کننده، به‌عنوان دو رکن جدانشدنی از هم رونق و افزایش فروش کالاهای تولیدی را به همراه دارد.

 

اما در مورد بخش بسته‌بندی و محیط‌زیست نیز ارائه برخی موارد خالی از لطف نیست. طبق آمارهای اعلام شده از سوی سازمان‌های جهانی، هر فرد به اندازه وزن خود در ماه زباله دور می‌ریزد. بحث بسته‌بندی در مقوله محیط‌زیست از آن جهت اهمیت دارد که خود این مبحث و دور ریختن پوشش‌های محصولات، به‌عنوان کلیدی در جهت باز کردن درهای متعدد اشتغال‌زایی در نظر گرفته می‌شود. در این راستا بهتر است در صنعت بسته‌بندی از موادی استفاده شود که قابلیت برگشت و استفاده مجدد را داشته باشند تا بتوان از حجم بالای مواد بازیافتی به‌ منظور مصارف دیگر از جمله پلاستیک و شیشه استفاده کرد. طبق اطلاعات منتشر شده در سطح جهان، هم‌ اکنون شرکت‌های بزرگ تولیدی، می‌کوشند بسته‌بندی کالاهای خود را به‌گونه‌ای انجام دهند که با استفاده از این روش‌ها، نه ‌تنها از انباشتگی زباله‌های مدفون شده جلوگیری شود، بلکه باعث افتتاح و اجرای خطوط تولیدی جدید شود.

 

اما بسته‌بندی و حمل‌ونقل مقوله دیگری است که باید زیر ذره‌بین قرار گیرد. با توجه به اهمیت خاص مقوله حمل ‌و نقل و ترانزیت کالا، صنعت بسته‌بندی محصولات، ارتباط مستقیم با ترانسپورت آن دارد. در پروسه تولید کالا، علاوه بر استفاده از موادی با کیفیت بالا، نحوه بسته‌بندی و شکل و هندسه آن بسیار مهم است و در عملیات بسته‌بندی گروهی محصول، نقش مهمی را ایفا می‌کند.