آشنایی با مفهوم مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده همان مالياتي است كه دولت در سالهاي اخير از صاحبان كسبوكار اعم از حقيقي يا حقوقي اخذ مي‌كند. اين ماليات در مراحل مختلف توليد، عرضه تا مرحله توزيع اخذ مي‌شود.
در ماده ٣ قانون ماليات بر ارزش افزوده آمده است که ارزش افزوده در این قانون، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضهشده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیلشده در یک دوره معین است.
با توجه به اين تعريف ميتوان گفت كه ماليات بر ارزش افزوده، مالياتي است كه مشتري در برابر دريافت كالا و خدمات به فروشنده ميپردازد و فروشنده آن را به سازمان امور مالياتي پرداخت مي‌كند.
مالیات بر ارزش افزوده، در واقع همان مالياتي است كه دولت در سالهاي اخير از صاحبان كسب و كار اعم از حقيقي يا حقوقي اخذ مي‌كند.
اين ماليات در مراحل مختلف توليد و عرضه تا مرحله توزيع اخذ مي‌شود.
به عنوان مثال وقتي كالايي در كارخانهاي توليد مي شود تا به مرحله توزيع و به دست مردم برسد، مراحل متعددي را پشت سر ميگذارد و به عبارتي بر ارزش آن افزوده مي‌شود و در هر مرحله ماليات بر ارزش افزوده كالا بايد پرداخت شود.
از این رو ماليات بر ارزش افزوده را ميتوان به چند دسته توليد، درآمد و مصرف تقسيمبندي كرد.
مالیات بر ارزش افزوده بر عهده مشتری و فروشنده
وقتي صحبت از ماليات كالا مي‌شود، معمولا ذهنها به اين سمت ميرود كه پرداخت ماليات بر عهده مشتري است، اما اين تصور اشتباه است، زيرا هنگامي كه توليدكنندهای كالایی را به فروشنده مي‌فروشد، ماليات بر ارزش افزوده آن را زمان فروش، دريافت مي‌كند و زماني كه فروشنده، همان كالا را به خريدار مي‌فروشد، ماليات بر ارزش افزوده را از خريدار میگیرد.
در كشورهايي كه نظام اقتصادي پيشرفتهاي دارند، هرگاه هر شخص اعم از حقيقي يا حقوقي، ميزان مصرف بيشتري داشته باشد، بايد ماليات بر ارزش افراده بيشتري هم بپردازد.
اگر توليدكننده‌اي، ميزان توليد خود را افزايش دهد، باید ماليات كمتري بپردازد.
به نظر ميرسد اين موضوع بر كاهش مصرفگرايي و افزايش توليدات كشور تاثير بسزايي دارد.
هرچه توليد كشور بالا باشد، بيانگر بالا بودن ميزان صادرات و خودكفايي آن كشور است.
زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده
به موجب قانون، زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هر ۹۰ روز یک بار است. البته بين هر ٩٠ روز يك فرجه ۱۵ روزه هم اعمال مي‌شود.
اگر كساني كه مشمول ماليات بر ارزش افزوده ميشوند، در مدت مذكور، اظهارنامه مالياتي خود را براي سازمان مالياتي ارسال و مالیات خود را پرداخت نكنند، بابت ديركردشان جريمه خواهند شد.
چه كالاها و خدماتی معاف از پرداخت ماليات هستند؟
به موجب قانون ماليات بر ارزش افزوده برخي از كالاها و خدمات که از پرداخت ماليات معاف هستند، به این شرح است:
کلیه محصولات کشاورزی فرآورینشده مشتمل بر محصولات خام زراعی و باغی، گیاهان دارویی، محصولات مرتعی، محصولات جنگل (از جمله چوب خام)، محصولات گلخانه (از جمله سبزی، صیفی، گل و گیاه و انواع قارچ).
دام زنده و خوراک آن، کلیه مواد اصلی تولید مثل دام زنده مطابق پروانه صادره توسط وزارت جهاد کشاورزی، پوسال (کمپوست)، کشت بافت و بستر آماده‌کشت بافت.
بذر، نشاء، نهال، سم و کود و نیز آب مصارف کشاورزی.
کالاهای زیر شامل شیر، پنیر و ماست؛ تخم ماکیان؛ آرد و نان؛ انواع گوشت و فرآورده‌های گوشتی مطابق با فهرستی که هر سال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا پایان دی‌ماه برای اجرا در سال بعد به سازمان امور مالیاتی ارسال می‌کند؛ برنج، حبوبات، سویا و پروتئین سویا؛ انواع روغن‌های خوراکی؛ اعم از گیاهی و حیوانی؛ شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان و تخممرغ نطفه‌دار و تبدیل آن به جوجه یک‌روزه.
انواع کالاهای زیر شامل خمیر کاغذ و کاغذ باطله؛ دفتر تحریر و کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه.
نسخه‌های کاغذی و الکترونیکی کتاب؛ روزنامه؛ مجله و نشریه.
کالاهای وارده همراه مسافر برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق قانون امور گمرکی.
انواع شمش طلا (وارداتی و داخلی) و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی دارای پشتوانه صددرصد طلا و دارایی‌های غیرمنقول و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی مبتنی بر آنها.
مالیات بر ارزش افزوده چگونه محاسبه میشود؟
به گزارش گروه حقوقی یاسا، به موجب ماده 14 قانون مالیات بر ارزش افزوده، مأخذ محاسبه مالیات، بهای کالا یا خدمت مندرج در صورتحساب خواهد بود.
در مواردی که صورت حساب موجود نباشد یا از ارائه آن خودداری شود یا به موجب اسناد و مدارک مثبته احراز شود که ارزش مندرج در آنها واقعی نیست، مأخذ محاسبه مالیات، بهای روز کالا یا خدمت به تاریخ روز تعلق مالیات است.
موارد زیر جزء مأخذ محاسبه مالیات نیست: تخفیفات اعطایی؛ مالیات موضوع این قانون که قبلا توسط عرضهکننده کالا یا خدمت پرداخت شده است و سایر مالیاتهای غیرمستقیم وعوارضی که هنگام عرضه کالا یا خدمت به آن تعلق گرفته است.
همچنین به موجب ماده 15 قانون مذكور، مأخذ محاسبه مالیات واردات کالا، عبارت است از ارزش گمرکی کالا (قیمت خرید، هزینه حمل و نقل و حق بیمه) به علاوه حقوق ورودی (حقوق گمرکی و سود بازرگانی) مندرج در اوراق گمرکی.
در تبصره این ماده نیز آمده است که مأخذ محاسبه مالیات واردات خدمت، عبارت است از معادل ارزش ریالی مربوط به مابهازای واردات خدمت مزبور.
بر اساس ماده 16 قانون مالیات بر ارزش افزوده، نرخ این مالیات یکونیم درصد است.
همچنین طبق ماده 17 این قانون، مالیاتهایی که مودیان در موقع خرید کالا یا خدمت برای فعالیتهای اقتصادی خود به استناد صورتحسابهای صادره موضوع این قانون پرداخت کردهاند، حسب مورد از مالیاتهای وصولشده توسط آنها کسر یا به آنها مسترد میشود.
تخلف از قانون مالیات بر ارزش افزوده و مجازات آن
در اینجا این پرسش مطرح میشود که اگر افرادي كه مشمول ماليات بر ارزش افزوده ميشوند، در اين خصوص مرتكب تخلف شوند، آيا مجازاتي براي آنها پيش‌بيني شده است؟
در ماده ٣٥ و ٣٦ قانون ماليات بر ارزش افزوده انواع تخلف، مجازات و جريمه افراد عنوان شده است که بر اساس آن، مؤدیانی که از عضویت در سامانه مؤدیان امتناع ورزیده‌اند علاوه بر پرداخت جریمه مکلفند اظهارنامه هر دوره مالیاتی خود را حداکثر تا یک ماه پس از پایان هر دوره مالیاتی به سازمان امور مالیاتی تسلیم و مالیات و عوارض فروش خود را به حساب سازمان واریز کنند.
مالیات بر ارزش افزوده بر کالا های وارداتی و صادراتی
كالاها و خدماتي كه مجوز صادرات و خروج از كشور را دارند، مشمول ماليات بر ارزش افزوده نيست.
علاوه بر آن كالاهايي كه مجوز ورود به كشور را دارند، ابتدا ماليات آنها كسر مي‌شود و در مرحله بعد واردكنندگان مي‌توانند آن را از گمرك تحويل بگيرند و خارج كنند.
با توجه به اين تعريف ميتوان گفت كه ماليات بر ارزش افزوده، مالياتي است كه مشتري در برابر دريافت كالا و خدمات به فروشنده ميپردازد و فروشنده آن را به سازمان امور مالياتي پرداخت مي‌كند.
مالیات بر ارزش افزوده، در واقع همان مالياتي است كه دولت در سالهاي اخير از صاحبان كسب و كار اعم از حقيقي يا حقوقي اخذ مي‌كند.
اين ماليات در مراحل مختلف توليد و عرضه تا مرحله توزيع اخذ مي‌شود.
به عنوان مثال وقتي كالايي در كارخانهاي توليد مي شود تا به مرحله توزيع و به دست مردم برسد، مراحل متعددي را پشت سر ميگذارد و به عبارتي بر ارزش آن افزوده مي‌شود و در هر مرحله ماليات بر ارزش افزوده كالا بايد پرداخت شود.
از این رو ماليات بر ارزش افزوده را ميتوان به چند دسته توليد، درآمد و مصرف تقسيمبندي كرد.
مالیات بر ارزش افزوده بر عهده مشتری و فروشنده
وقتي صحبت از ماليات كالا مي‌شود، معمولا ذهنها به اين سمت ميرود كه پرداخت ماليات بر عهده مشتري است، اما اين تصور اشتباه است، زيرا هنگامي كه توليدكنندهای كالایی را به فروشنده مي‌فروشد، ماليات بر ارزش افزوده آن را زمان فروش، دريافت مي‌كند و زماني كه فروشنده، همان كالا را به خريدار مي‌فروشد، ماليات بر ارزش افزوده را از خريدار میگیرد.
در كشورهايي كه نظام اقتصادي پيشرفتهاي دارند، هرگاه هر شخص اعم از حقيقي يا حقوقي، ميزان مصرف بيشتري داشته باشد، بايد ماليات بر ارزش افراده بيشتري هم بپردازد.
اگر توليدكننده‌اي، ميزان توليد خود را افزايش دهد، باید ماليات كمتري بپردازد.
به نظر ميرسد اين موضوع بر كاهش مصرفگرايي و افزايش توليدات كشور تاثير بسزايي دارد.
هرچه توليد كشور بالا باشد، بيانگر بالا بودن ميزان صادرات و خودكفايي آن كشور است.
زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده
به موجب قانون، زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هر ۹۰ روز یک بار است. البته بين هر ٩٠ روز يك فرجه ۱۵ روزه هم اعمال مي‌شود.
اگر كساني كه مشمول ماليات بر ارزش افزوده ميشوند، در مدت مذكور، اظهارنامه مالياتي خود را براي سازمان مالياتي ارسال و مالیات خود را پرداخت نكنند، بابت ديركردشان جريمه خواهند شد.
چه كالاها و خدماتی معاف از پرداخت ماليات هستند؟
به موجب قانون ماليات بر ارزش افزوده برخي از كالاها و خدمات که از پرداخت ماليات معاف هستند، به این شرح است:
کلیه محصولات کشاورزی فرآورینشده مشتمل بر محصولات خام زراعی و باغی، گیاهان دارویی، محصولات مرتعی، محصولات جنگل (از جمله چوب خام)، محصولات گلخانه (از جمله سبزی، صیفی، گل و گیاه و انواع قارچ).
دام زنده و خوراک آن، کلیه مواد اصلی تولید مثل دام زنده مطابق پروانه صادره توسط وزارت جهاد کشاورزی، پوسال (کمپوست)، کشت بافت و بستر آماده‌کشت بافت.
بذر، نشاء، نهال، سم و کود و نیز آب مصارف کشاورزی.
کالاهای زیر شامل شیر، پنیر و ماست؛ تخم ماکیان؛ آرد و نان؛ انواع گوشت و فرآورده‌های گوشتی مطابق با فهرستی که هر سال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا پایان دی‌ماه برای اجرا در سال بعد به سازمان امور مالیاتی ارسال می‌کند؛ برنج، حبوبات، سویا و پروتئین سویا؛ انواع روغن‌های خوراکی؛ اعم از گیاهی و حیوانی؛ شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان و تخممرغ نطفه‌دار و تبدیل آن به جوجه یک‌روزه.
انواع کالاهای زیر شامل خمیر کاغذ و کاغذ باطله؛ دفتر تحریر و کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه.
نسخه‌های کاغذی و الکترونیکی کتاب؛ روزنامه؛ مجله و نشریه.
کالاهای وارده همراه مسافر برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق قانون امور گمرکی.
انواع شمش طلا (وارداتی و داخلی) و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی دارای پشتوانه صددرصد طلا و دارایی‌های غیرمنقول و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی مبتنی بر آنها.
مالیات بر ارزش افزوده چگونه محاسبه میشود؟
به گزارش گروه حقوقی یاسا، به موجب ماده 14 قانون مالیات بر ارزش افزوده، مأخذ محاسبه مالیات، بهای کالا یا خدمت مندرج در صورتحساب خواهد بود.
در مواردی که صورت حساب موجود نباشد یا از ارائه آن خودداری شود یا به موجب اسناد و مدارک مثبته احراز شود که ارزش مندرج در آنها واقعی نیست، مأخذ محاسبه مالیات، بهای روز کالا یا خدمت به تاریخ روز تعلق مالیات است.
موارد زیر جزء مأخذ محاسبه مالیات نیست: تخفیفات اعطایی؛ مالیات موضوع این قانون که قبلا توسط عرضهکننده کالا یا خدمت پرداخت شده است و سایر مالیاتهای غیرمستقیم وعوارضی که هنگام عرضه کالا یا خدمت به آن تعلق گرفته است.
همچنین به موجب ماده 15 قانون مذكور، مأخذ محاسبه مالیات واردات کالا، عبارت است از ارزش گمرکی کالا (قیمت خرید، هزینه حمل و نقل و حق بیمه) به علاوه حقوق ورودی (حقوق گمرکی و سود بازرگانی) مندرج در اوراق گمرکی.
در تبصره این ماده نیز آمده است که مأخذ محاسبه مالیات واردات خدمت، عبارت است از معادل ارزش ریالی مربوط به مابهازای واردات خدمت مزبور.
بر اساس ماده 16 قانون مالیات بر ارزش افزوده، نرخ این مالیات یکونیم درصد است.
همچنین طبق ماده 17 این قانون، مالیاتهایی که مودیان در موقع خرید کالا یا خدمت برای فعالیتهای اقتصادی خود به استناد صورتحسابهای صادره موضوع این قانون پرداخت کردهاند، حسب مورد از مالیاتهای وصولشده توسط آنها کسر یا به آنها مسترد میشود.
تخلف از قانون مالیات بر ارزش افزوده و مجازات آن
در اینجا این پرسش مطرح میشود که اگر افرادي كه مشمول ماليات بر ارزش افزوده ميشوند، در اين خصوص مرتكب تخلف شوند، آيا مجازاتي براي آنها پيش‌بيني شده است؟
در ماده ٣٥ و ٣٦ قانون ماليات بر ارزش افزوده انواع تخلف، مجازات و جريمه افراد عنوان شده است که بر اساس آن، مؤدیانی که از عضویت در سامانه مؤدیان امتناع ورزیده‌اند علاوه بر پرداخت جریمه مکلفند اظهارنامه هر دوره مالیاتی خود را حداکثر تا یک ماه پس از پایان هر دوره مالیاتی به سازمان امور مالیاتی تسلیم و مالیات و عوارض فروش خود را به حساب سازمان واریز کنند.
مالیات بر ارزش افزوده بر کالا های وارداتی و صادراتی
كالاها و خدماتي كه مجوز صادرات و خروج از كشور را دارند، مشمول ماليات بر ارزش افزوده نيست.
علاوه بر آن كالاهايي كه مجوز ورود به كشور را دارند، ابتدا ماليات آنها كسر مي‌شود و در مرحله بعد واردكنندگان مي‌توانند آن را از گمرك تحويل بگيرند و خارج كنند.
