به موجب ماده 674 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، «هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌ هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن، به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌ اجرت، به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیا مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها، استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از 6 ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.» بنابراین اگر اموالی به عنوان امانت به شخصی سپرده شده باشد و آن شخص این اموال را با قصد اضرار، استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود کند، به این عمل مجرمانه، جرم خیانت در امانت گفته می شود. مجازات جرم خیانت در امانت، در دسته مجازات های تعزیری درجه 5 قرار می گیرد. بنابراین به موجب بند پ ماده 105 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، دارای مرور زمان 7 ساله است، یعنی بعد از گذشت 7 سال، دیگر امکان طرح دعوا در خصوص این موضوع وجود ندارد.

  خیانت در امانت از طریق سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص
خیانت در امانت از طریق سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص، اولین نوع از انواع خیانت در امانت است احکام این نوع از خیانت در امانت، در ماده 596 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، ذکر شده است. به موجب این ماده «هر کس، با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوائج شخصی افراد غیررشید، به ضرر او، نوشته یا سندی اعم از تجاری ‌یا غیرتجاری از قبیل برات، سفته.... به هر نحو تحصیل کند، علاوه بر جبران خسارت مالی، به حبس از 6 ماه تا دو سال و جزای نقدی محکوم می شود و اگر مرتکب، ولایت یا وصایت یا قیمومیت بر آن شخص داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی، از سه تا هفت سال ‌حبس خواهد بود.»سوءاستفاده از ضعف نفس به این معناست که شخصی از موقعیت ضعف ذهنی یک نفر مانند شخص غیررشید سوءاستفاده کرده و سندی را به ضرر آن شخص تنظیم کند. این عمل مستحق مجازات حبس خواهد بود و از آنجایی که افرادی مثل ولی، وصی و قیم باید امین باشند و از آنها اطمینان بیشتری انتظار می رود، اگر آنها مرتکب چنین عملی بشوند، برای آنها مجازات شدیدتری در نظر گرفته شده است.

 خیانت در امانت از طریق سوءاستفاده از سفیدامضا و سفیدمهر
به موجب ماده 673 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی «هر کس، از سفیدمهر یا سفیدامضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست‌ آورده است، سوء‌استفاده کند، به یک تا سه سال حبس‌ محکوم خواهد شد.»سفیدمهر برگه ای است که شخصی آن را مهر یا امضا می کند و به طرف مقابل می دهد تا تمامی توافقات قبلی آنها را در آن یادداشت کند. اما این شخص از اعتماد امضاکننده، سوءاستفاده کرده و در این برگه سفید، مفادی غیر از توافقات آنها می نویسد. قانونگذار به موجب ماده فوق، برای شخص سوءاستفاده کننده، مجازات حبس یک تا سه سال در نظر گرفته است.
 
 خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی
همچنین به موجب ماده 598 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، «هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمان‌ها دولتی.... ‌وجوه نقدی یا مطالبات یا حوالجات یا سهام و سایر اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان ها و موسسات فوق‌ الذکر یا اشخاصی ‌که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است را مورد استفاده غیرمجاز قرار دهد، بدون آن که قصد تملک آنها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد،‌ متصرف غیرقانونی محسوب می شود ... .»مجازات تعیین شده برای این اعمال، مطابق ماده مذکور عبارت است از: «... علاوه بر جبران خسارات وارده و پرداخت اجرت‌المثل، به شلاق تا 75 ضربه محکوم می‌ شود و در صورتی که منتفع شده باشد، علاوه بر مجازات مذکور، به جزای نقدی معادل مبلغ انتفاعی محکوم خواهد شد و همچنین است در صورتی که به علت اهمال یا تفریط‌، موجب تضییع اموال و وجوه دولتی شود یا آن را به مصارفی برساند که در قانون، اعتباری برای آن، منظور نشده یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار‌، مصرف کرده باشد.»بنابراین با توجه به متن این ماده، خیانت در امانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی دارای مصادیق گوناگونی است و مجازات تعیین شده برای آن با توجه به آن که شخص مرتکب از این موضوع منفعت می برد یا خیر، متفاوت خواهد بود.

 خیانت در امانت در قانون تجارت
در قانون تجارت، در سه مورد، بحث خیانت در امانت مطرح شده که این موارد، عبارت از موارد ذیل است:
به موجب ماده 349 قانون تجارت «اگر دلال برخلاف وظیفه خود، نسبت به کسی که به او ماموریت داده است، به نفع طرف دیگر معامله اقدام کرده یا برخلاف عرف تجارتی‌ محل، از طرف مزبور وجهی دریافت یا وعده وجهی را قبول کند، مستحق اجرت و مخارجی که کرده است، نخواهد بود. به علاوه، محکوم به مجازات مقرر‌ برای خیانت در امانت خواهد شد.»
دلال کسی است که در مقابل اجرت، واسطه انجام معاملات می شود یا برای کسی که می‌ خواهد معاملاتی انجام دهد، طرف معامله پیدا می‌ کند.‌ بنابراین دلال، در معامله، اصیل نیست و تنها نقش واسطه را دارد و فقط از آمر، اجرت دریافت می کند. اما اگر دلال در انجام معامله، از طرف دیگر معامله، وجهی دریافت کرده یا وعده وجهی را قبول کند، مرتکب خیانت در امانت شده است.بر اساس ماده 370 قانون تجارت «اگر حق‌ العمل‌ کار، کار نادرستی کرده و مخصوصا در موردی که به حساب آمر، قیمتی علاوه بر قیمت خرید یا کمتر از قیمت فروش، محسوب‌ دارد، مستحق حق‌ العمل نخواهد بود. به علاوه، در دو صورت اخیر، آمر می‌ تواند حق‌العمل‌ کار را خریدار یا فروشنده محسوب کند.» به موجب ‌تبصره این ماده «دستور فوق، مانع از اجرای مجازاتی که برای خیانت در امانت مقرر است، نیست.»
حق العمل کار، کسی است که به اسم خود ولی به حساب دیگری (‌آمر) معاملاتی کرده و در مقابل، اجرتی تحت عنوان حق‌ العمل دریافت می کند. به موجب ماده فوق، اگر حق العمل کار، مالی را با قیمتی بیشتر از آنچه که مورد انتظار آمر بوده است، بفروشد و اضافی قیمت را بردارد یا آن که مال را به قیمتی کمتر از دستور آمر معامله کند و در این وضعیت نیز، اضافی قیمت را بردارد، علاوه بر ضمانت اجرای مقرر در قانون تجارت، مستحق مجازات خیانت در امانت نیز است.مطابق ماده 555 قانون تجارت «اگر مدیر تصفیه، در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته، وجهی را حیف و میل کرده باشد، به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد‌ شد.» بعد از اعلام ورشکستگی، تاجر دیگر حق هیچ گونه تصرفی در اموال خود را ندارد. مدیر تصفیه، قائم‌ مقام قانونی ورشکسته بوده و حق‌ دارد به جای او از اختیارات تاجر و حقوق مزبوره استفاده کند. بر اساس ماده فوق، اگر مدیر تصفیه، سبب شده است که وجهی از اموال تاجر حیف و میل شود، به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.

 خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت
به موجب ماده 6 قانون تصدیق انحصار وراثت «اگر اموال منقول و غیرمنقول و وجه نقد متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث که در تصرف دولت یا موسسات تجارتی یا صرافی و غیره‌ یا اشخاص است، در ظرف 10 سال، نسبت به مال منقول و وجه نقد و بیست سال، نسبت به مال غیرمنقول از تاریخ فوت مالک، کسی به عنوان وراثت‌ ادعا نکند، دیگر ادعایی پذیرفته نخواهد شد و اموال مزبوره، متعلق به دولت است که به مصرف موسسات خیریه برساند.»به موجب ماده 11 همین قانون نیز «هرگاه متصرفین مال متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث یا مدیونین به اشخاص مزبور، بعد از انقضای مدتی که به موجب ماده ۶ مقرر ‌است، مال یا دین یا منافع حاصله از آن را مطابق تبصره ماده مذکور، به دولت تسلیم یا تادیه نکنند، به مجازاتی که به موجب قوانین جزایی برای‌ خیانت در امانت مقرر است، محکوم خواهند شد.»

 خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک
‌آخرین قسم از انواع خیانت در امانت، خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک است که احکام این موضوع، در ماده 28 این قانون بیان شده است. به موجب ماده 28 قانون ثبت اسناد و املاک «هرگاه نسبت به املاک وقف و حبس و ثلث باقی به عنوان مالکیت، تقاضای ثبت شده و متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظام نامه، مکلف به دادن‌ عرض حال اعتراض و تعقیب دعوی و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است، در اثر تبانی به تکلیف خود عمل نکند، به مجازات خیانت در امانت‌، محکوم خواهد شد.»