تمام عناصری که در تعیین محل استقرار نقش دارند بر یکدیگر تاثیر وتاثر متقابل دارند.

1-عوامل مربوط به بازار

2-متمرکز یا غیرمتمرکز بودن تقاضا (مشتریان) 

برخی از کارخانجات نیاز دارند که به وسایل حمل ونقل زمینی، دریایی یا هوایی دسترسی داشته باشند تا بتوانند مواد اولیه یا محصولات خود را سریعا دریافت یا ارسال نماید.

اگر مواد اولیه سازمان حجیم باشد لازم است محل کارخانه در مجاورت تامین کنندگان مواد اولیه قرار داده شود. برای مثال، مواد اولیه واحد تولید کاغذ که وابسته به الوار است، باید نزدیک بنادر احداث شوند یا کارخانه مس سرچشمه نزدیک معادن مس است. چنانچه محصولات حجیم باشند لازم است که در مجاورت مشتریان خود قرار گیرند تا هزینه حمل و نقل کالا به بازار فروش به حداقل برسد. 

برای مثال کارخانه‌ای که نیاز به تعداد زیادی نیروی انسانی دارد باید نزدیک به شهرها یا شهرک‌ها احداث شوند تا بتوانند با کمترین هزینه رفت و آمد، به نیروی کار دسترسی داشته باشند. 

برای مثال، نیرگاه‌های برق باید در مجاور منابع تولید برق باشند تا به سهولت به آن دسترسی داشته باشند. موجود بودن آب و هزینه آن برای صنایعی که نیاز فراوان به آب دارند نیز عامل تعیین کننده است. 

در بعضی از مناطق هزینه احداث ساختمان بیشتر از مناطق دیگر است و در برخی نقاط کشور هزینه احداث یا اجاره ساختمان یا خرید زمین پایین تر از دیگر نقاط است. چنانچه این هزینه چشمگیر باشد با توجه به محدودیت سرمایه می‌تواند نقش مهمی در تعیین محل ایفا نماید. 

برخی نقاط کشور دارای وضعیت خاص تجاری می‌باشند. مانند مناطق آزاد تجاری که بنا به نوع فعالیت می‌توانند در تعیین محل جدید اثر داشته باشند. احداث واحد صنعتی یا خدماتی در برخی از نقاط، به دلیل اهداف دولت در جهت رشد و شکوفایی آن منطقه، از پرداخت مالیات معاف است. این موارد ممکن است در تعیین محل جدید نقش چشمگیری را داشته باشند، از طرفی نباید دیدگاه مدیریت آن واحد را از نظر دور داشت.

عوامل غیر مشهود 

مانند کنترل آلودگی هوا که موجب تمرکز صنایع در خارج از شهر می شود. 

برخی صنایع مانند نساجی لازم است در مناطق مرطوب تاسیس شوند و یا برخی دیگر مانند صنعت الکتریک که باید در وضعیت غیر مرطوب و خشک تاسیس گردد. همچنین فراهم بودن امکانات دفع ضایعات در برخی صنایع از عوامل تعیین کننده محسوب می شود. 

در نظر گرفتن مسائل جامعه: 

ممکن است محدودیت قانونی در زمینه احداث کارخانه در محل معینی وجود نداشته باشد. ولی مردم از صدای زیاد، گرد و غبار یا عوامل مضر دیگر ناراضی باشند و مانع احداث کارخانه در منطقه مورد نظر گردند.

علاوه بر آن در نظر گرفتن امکانات بالقوه نیز از عوامل غیر مشهود بشمار می آید.

مسکن کارکنان صنایع: 

در مناطق صنعتی جدید با رعایت برخی اصول زیست محیطی می توان مناطق مسکونی کارکنان را در جوار منطقه پیش بینی کرد تا میزان و زمان تردد بین خانه و کارخانه به حداقل برسد و مشکل تهیه مسکن نیز حل شود.

رفت و آمد کارکنان صنایع: 

یکی از مهمترین مسائل در مکان یابی صنایع، تأمین دسترسی به نیروی کار و تردد کارکنان است و هر چه کارخانه پیچیده تر باشد ، نیاز دسترسی به نیروی کار از جنبه ی کیفی و کمی بیشتر می شود. افزایش استفاده از اتومبیل به وسیله کارکنان صنایع، برنامه ریزان شهری را بر آن داشته که صنایع را د کنار بزرگراه ها مستقر کنند تا بدین وسیله از اتلاف وقت و انرژی و همچنین از آلودگی های منتج از ازدحام ترافیکی پیش گیری شود.

فرایند برنامه ریزی کاربری زمین: 

در مورد فرایند کاربری زمین نظر واحدی وجود ندارد. فرایند برنامه ریزی کاربری زمین ، شبیه برنامه ریزی شهری است. زیرا هم از لحاظ نظری و هم از جنبه ی عملی ، هسته مرکزی برنامه ریزی محسوب می شود و در چارچوب آن انجام می پذیرد. فرایند برنامه ریزی کاربری زمین از لحاظ عملی شامل پنج مرحله است:

1-مرحله اول، شناخت وضع موجود بویژه شناخت اهداف و سیاست هایی که کاربری های متفاوت مسکونی، تجاری ، صنعتی و … مانند آنها در نظر گرفته شده اند.

2-مرحله دوم ، پیش بینی وضع آینده مبنی بر آنکه چه مقدار از توسعه ی شهر در داخل مرز های محدوده موجود شهر متمرکزمی گردد و چه مقدار در خارج از محدوده ی موجود شهر متمرکز می گردد و هم چنین چه تغییراتی در الگوی توسعه باید انجام پذیرد و یا الزاماٌ در آینده رخ می دهد.

3-مرحله سوم، بررسی مناطق و نواحی توسعه نیافته ی پیرامون شهر و مشخص کردن عوامل موثر در انتخاب زمین برای توسعه آینده شهر، براساس استانداردهای پیشنهادی قابل قبول.

4-مرحله چهارم، تدوین طرح کاربری زمین

5-مرحله پنجم، تنظیم ابزارهای اجرایی؛ که مهم ترین آن ابزارهای اجرایی ، استاندارد های ذکر شده(استانداردهایی برای ایجاد تسهیلات عمومی در سطوح گوناگون شهری)در ذیل هستند: استانداردهایی برای راهنمایی عمومی به قصد سرمایه گذاری در زمینه ی خانه سازی ،  استانداردهایی به عنوان راهنمای تفکیک اراضی، منطقه بندی(صنعت ، تجارت و خدمات)زمین شهری و اراضی پیرامون، برای احداث پارکها ، مراکز تفریحی، ورزشی و فرهنگی

انواع کاربری صنعتی: 

۱-صنایع خرد، مانند نانواییها و خشک شوییها که باید در گروه و در نزدیکی نواحی مسکونی برای منتفع شدن ساکنان آن مستقر شوند.

۲-صنایع سبک، مانند کارخانه های شیشه، ظروف چینی و یخسازی که فقط از نیروی برق استفاده می کنند و در اصل صنایعی هستند که فاقد سوخت جامد (زغال سنگ) و سروصدا هستند و می توانند در هر کجای اطراف شهر مستقر شوند.

۳-صنایع متوسط، مانند کارخانه های کتان، نفت، شکر که تولید کننده صدا و مواد زائد نامطلوبند.

۴-صنایع سنگین، مانند کارخانه های سیمان و فولاد که تولیدکننده گازهای مضر و مسموم و سروصدا هستند و باید در حاشیه و در قسمت باد پناه شهر ( یا در مسیر عدم وزش بادهای غالب ) قرار گیرند. 

ضرورت انجام مطالعات مکان‌یابی صنعتی: 

تعیین محل کارخانه، یکی از کلیدی‌ترین گامهای تأسیس کارخانه است، چرا که نتایج این تصمیم در درازمدت ظاهر شده، اثرات بسزایی از بعد اقتصادی، محیط زیست، مسایل اجتماعی و … دارد. یکی از جنبه‌های تاثیرهای درون سازمانی، تاثیر مستقیم آن در سود‌دهی کارخانه خواهد بود و از بّعد برون سازمانی، ساخت کارخانه­های بزرگ در یک منطقه می‌تواند شرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیط زیست و غیره را تحت تاثیر خود قرار دهد. تعیین محل کارخانه از نظر اقتصادی نقش مهمی در میزان سرمایه گذاری اولیه به هنگام تاسیس کارخانه دارد. همچنین هنگام بهره برداری طرح، این تصمیم گیری، تاثیر کلیدی در قیمت تمام شده کالا/خدمات دارد.
احداث یک یا چند واحد صنعتی در مکانهای بهینه و در بهترین وضعیت ممکن، نه تنها گردش مواد و خدمات به مشتریان را بهبود می‌بخشد، بلکه کارخانه را در یک وضعیت مطلوب قرار می‌دهد. تصمیمهای مرتبط با انتخاب و فراگیری ویژگیهای مکان‌یابی یک مرکز، می‌تواند اثر بزرگی بر توانایی کسب و حفظ مزیت رقابتی باشد (Choo & Mazzrol, 2003). در بررسی مشاغل زود بازده مشخص شده است که بیش از ۵۰ درصد آنها در سال اول و حدود ۳۰ درصد آنها پس از دو سال، ورشکسته می‌شوند و به شغل دیگری رو می‌آورند. با اینکه در آغاز راه‌اندازی این مشاغل، تمام جوانب ارایه خدمات بررسی می‌شود ولی بی‌توجهی به مسئله مهم مکان سبب می‌شود تا واحد تولیدی به سوددهی موردنظر نرسد و از رسیدن به هدف خود باز ‌ماند (Melaniphy, 1999).
انجام مطالعات مکان‌یابی درست و مناسب، علاوه بر تاثیر اقتصادی بر عملکرد واحد صنعتی، اثرات اجتماعی، محیط زیستی، فرهنگی و اقتصادی در منطقه محل احداث خود خواهد داشت. در ضمن ویژگیهای منطقه ای نیز به عنوان عوامل کلیدی موثر در تعیین محل در مسایل مکان‌یابی محسوب می‌شوند.

فاکتورهای مکان یابی صنعتی: 

۱-نزدیکی به منابع مواد خام: بعضی از کارخانه ها برای انجام فعالیت هایشان به منابع مواد خام نیازمندند. کاملا مشهود است که قرار گرفتن کارخانه ها در نزدیکی مواد خام باعث کاهش هزینه های حمل ونقل می شود ، مخصوصا در مورد مواد خامی که برای حمل ونقل بسیار حجیم و سنگین هستند.

۲-نزدیکی به نیروگاه و منابع انرژی: برخی کارخانه ها برای اینکه عملکرد مطلوبی داشته باشند ، به مقدار معینی از منابع انرژی نیازمندند.

این بدان معناست که یک محل خوب برای یک کارخانه جایی است که دسترسی نسبتا آسانی به چنین منابعی داشته باشد.کارخانه های اولیه نزدیک نواحی زغال خیز بودند ، اما امروزه نیروی الکتریسیته آزادی عمل بیشتری به کارخانه ها می دهد. برای مثال یک کارخانه شیمیایی برای تولید محصولات خود به منبع عظیمی از گاز و برق نیازمند است.

۳-دسترسی به نیروی کار: تمامی کارخانه ها برای فعالیت به نیروی کار نیازمندند. نیروی کار ارزان و دردسترس برای کارخانه هایی که به کارگر زیاد نیاز دارند ضروری است. دربرخی موارد نیروی کار باید دارای مهارت وتخصص بالایی باشند. صنایع پیشرفته (از نظر فناوری) باید در جایی مکان یابی شوند که به نیروی کار ماهر دسترسی داشته باشند.

۴-نزدیکی به صنایع (کارخانه های) دیگر: در جاهایی که صنعت در یک ناحیه متمرکز شده است ، معمولا تعدادی کارخانه فرعی یا پشتیبان نیز وجود دارد.در برخی موارد این کارخانه ها خدمات وکالاهای ویژه ای برای دیگر کارخانه ها در صنعت فراهم می کنند. برای مثال ، در بنادر ماهی گیری واطراف آن، ممکن است متخصص خدمات موتوری، متخصص بیمه های دریایی، شرکت متخصص پردازش و توزیع و…وجود داشته باشد.

۵-حمل ونقل: دسترسی کارخانه ها به شبکه ی حمل ونقل کارآمد، موجب کاهش هزینه ها و جابه جایی آسان محصولات می شود.

۶-نزدیکی به بازار: دسترسی به بازار کالاها و خدمات تولیدی یک مؤلفه ی بسیار مهم برای بسیاری از کارخانه هاست؛

از جمله:

6-2.کارخانه هایی که محصولات سنگین و انبوه تولید می کنند و حمل ونقل آن ها هزینه ی بالایی می طلبد.

6-2.کارخانه هایی که محصولات فاسد شونده و شکننده تولید می کنند.

6-3.کارخانه هایی که به مردم سرویس دهی می کنند.دسترسی به بازار برای دیگر کارخانه ها، نظیر کارخانه های پیشرفته(از نظر فناوری) که محصولات کم وزن با حمل ونقل ارزان تولید می کنند مهم نیست.مانند کارخانه های footloose(آزاد).

۷-ارزش زمین: زمین های سبز روستایی معمولا ارزانتر از زمین های بایر شهری هستند!

۸-سرمایه: پول، تجارت و کسب وکار را راه می اندازد. سرمایه ، اندازه و مکان یابی کارخانه را تعیین می کند.

۹-سیاست دولت: توسعه صنعتی در بعضی نواحی با تشویق و در بعضی نواحی با محدودیت همراه است.

۱۰-سایت و زمین: اکثر صنایع برای احداث کارخانه به نواحی بزرگ قابل دسترس ارزان و زمین های مسطح نیازمندند.

علاوه بر این فاکتورها زمین کاربری صنایع باید محکم ومقاوم بوده و تحمل ساختمان ها و ماشین آلات متعدد را داشته باشد. اغلب صنایع باید از مکانهای گود و زمین های با توپوگرافی  نا ملایم، گسل ها و مناطق زلزله خیز دور باشد. سطح آب های زیر زمینی ، کیفیت آب، ترکیب شیمیایی و فشار عمق آن نیز در محل استقرار صنایع اهمیت دارد. در استقرار صنایع باید از جلگه های سیلابی حذر کرد. مسیر بادها وطوفان ها نیز از عوامل مهمی هستند که در مکان یابی استقرار صنایع باید به آن توجه کرد. شرایط اقلیمی در استقرار صنایع نقش مهمی دارند و از دیدگاه زیست محیطی به آثار صنایع بر میزان آلودگی آب ، هوا وصدا در محیط شهری باید توجه شود.

علاوه بر رعایت جهت باد، فاصله مناطق صنعتی تا شهر و دسترسی های لازم با توجه به فن آوری رایج از موارد مهم در کاربری شهری است.

در مکان یابی صنایع در بررسی وضعیت جغرافیایی باید توجه داشت که به طور کلی زمین های سست و اراضی ای که بیش از پنج درصد شیب دارند برای گسترش صنایع مناسب نیستند.

سرانه کاربری صنعتی: 

تعیین سرانه های پیشنهادی برای صنعت غالبا به تجزیه و تحلیلهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیاز دارد؛ نکاتی که در بیشتر موارد از حیطه اختیارات برنامه ریزان شهری خارج است. عواملی مانند وضعیت بازار، نظریات مردم منطقه، نیروی کار و مدیریت، بررسی کیفیت تاسیسات زیر بنایی و غیره که در فعالیتهای صنعتی شهر دخالت دارند شاید کمتر مورد مطالعه برنامه ریزان شهری باشد و آنچه در مطالعات شهری بیشتری به آن توجه می شود، تعیین پایه اقتصادی شهر و شناخت فعالیتهای شهر از نظر اقتصادی و اجتماعی است.

با گسترش صنعت در شهرها اهمیت آن بیش از پیش نمایان شده است. در کشورهای مختلف بر اساس درجه توسعه صنعتی مقدار زمین اختصاص یافته به صنایع متفاوت است. به طور مثال در برنامه توسعه کپنهاک ۳۹-۵۰ متر مربع به ازای هر کارگر برای صنایع سبک و صنایع واسطه ای تولیدی در نظر گرفته شده است. در شهر جدید هاک ۲۰۰ متر مربع برای هر کارگر یا ۵۰ نفر در هکتار و در استکهلم ۱۰۰-۲۰۰ متر مربع برای هر کارگر اختصاص یافته، در حالی که در کلکته برای صنایع خارج از شهر به طور متوسط ۱۰۰ متر مربع برای هر کارگر در نظر گرفته شده است. بر اساس تجارب کشورهای مختلف بالا اختصاص عمومی زمین برای صنایع را بین ۲۰-۴۵ متر مربع برای هر کارگر می توان پذیرفت

سرانه کاربری صنعتی در کشور ما بر اساس تقسیم بندی صنایع به صنایع سبک، کارگاهی، متوسط و بزرگ تعیین شده و به ترتیب۵/۰، ۳۰، ۶۰و۱۰۰ متر مربع برای هر شاغل است.

نحوه مکان یابی و استقرار صنایع باید در جهت حفظ عوامل زیر باشد:

۱-منابع طبیعی و فیزیکی

۲-منابع طبیعی اکولوژی

۳- منابع مصرفی انسانی

۴- ارزشهای کیفی زندگی

اشتباههای متداول در مطالعات مکان‌یابی: 

اشتباه در تعیین محل ضررهای جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت و گاهی منجر به تغییر محل کارخانه با صرف هزینه‌های زیادشده، یا به رکود و تعطیلی کامل کارخانه می‌انجامد. عموماً اشتباه در تعیین محل، هنگامی پیش می‌‌آید که تعریف درستی از آنچه از ما خواسته می‌شود در دست نباشد. ولی اشتباههای دیگری نیز وجود دارد که حتی مدیران زیرک نیز دچار آن می‌شوند. برخی از این نوع اشتباهها برای توجه بیشتر مدیران، محققان و افراد کلیدی و تصمیم گیری در مسایل مکان‌یابی به این شرح بیان می‌شود‌:

۱- فقدان بازرسی و شرح دقیق عوامل و نیازمندی‌ها.
۲- چشمپوشی از بعضی شرایط موردنیاز و بررسی‌ ناقص نیازمندیهای طرح.
۳- علایق شخصی یا تعصبات مسئولان در پذیرش حقایق و دلایل منطقی و علمی.
۴- مقاومت مدیران اجرایی در انتقال به محل جدید.
۵- توجه بیش از اندازه به نواحی شلوغ و صنعتی و درنتیجه نادیده گرفتن ناحیه‌هایی که به تازگی صنعتی شده و یا در شرف صنعتی‌شدن قرار دارند.
۶- توجه بیش از اندازه به هزینه‌های زمین و در نتیجه انتخاب زمینهای ارزان یا رایگان.
۷- بی‌توجهی به هزینه حمل و نقل و عدم برآورد درست آن.
۸- قضاوت در مورد نیروی انسای بالقوه بر مبنای نرخ دستمزد و بدون توجه به کارایی، مهارت، سابقه و تاریخچه کارگری و سایر عوامل مؤثر در انتخاب نیروی انسانی.
۹- انتخاب جامعه‌ای با سطح فرهنگ و تحصیلات پایین به گونه‌ای که جذب نیروی متخصص بسیار مشکل باشد.
۱۰- پافشاری در منافع آنی و کوتاه‌مدت و بی‌توجهی به آینده.
۱۱- کافی‌نبودن اطلاعات و یا نادرست ‌بودن آنها در مورد بازار، شیوه‌های حمل و نقل، مواد خام و سایر عوامل که در برآورد هزینه‌ها تأثیر دارند.
۱۲- عوامل محیطی از جمله فشارهای سیاسی.
۱۳- خطا در به کارگیری روشها و تکنیک‌های تصمیم گیری مکان‌یابی.
۱۴- عدم اولویت بندی (وزن دهی ) مناسب به معیارهای تصمیم گیری.
۱۵- نبود اطلاعات دقیق و کافی در زمینه معیارهای مورد نظر.
۱۶- بی‌توجهی به استراتژیک بودن و اثرات بلندمدت تصمیمهای مکان‌یابی.
۱۷- بی‌توجهی به تغییر و تحولات آینده (تهدیدها، فرصتها، رشد تقاضا، به‌هم خوردن توازن مناطق و …)
۱۸- در نظر نگرفتن تغییرات سازمانی لازمه مکان‌یابی.

 

نتیجه:

مطالعات مکان‌یابی یکی از اقدامهای کلیدی در فرایند احداث واحدهای صنعتی یا خدماتی محسوب می شود که توجه به این مهم در موفقیت مراکز، نقش بسزایی دارد. اهمیت این مطالعات به اندازه‌ای است که به تازگی در مورد مراکز فعال نیز، این مطالعات دوباره صورت می گیرد و در برخی از موارد منجر به تغییر محل واحد صنعتی نیز می شود.

مسایل مکان‌یابی از تنوع بسیار زیادی برخوردارند و در هر یک از آنها، هدفهای ویژه‌ای دنبال می‌شود. برای دستیابی به هدف هر مسئله، باید از روشی ویژه برای حل آن مسئله استفاده کرد و هنگام مطالعات نیز از درستی اطلاعات مورد استفاده، اطمینان حاصل کرد. 

---

بیمه حوادث را در زمان اجاره انبار فراموش نکنید!

بسیاری فکر می کنند که وقتی ملک برای خودشان نیست، ارزشی ندارد که بیمه شوند. این تفکر غلطی است و باید بدانید که در صورت وقوع حوادث واقعا ارزشش را دارد. زیرا بیمه حوادث فقط خسارت وارده به خود ملک را پرداخت می کند و در قبال خسارت های وارده به اموال مستاجر کاری نمی کند.

در تنظیم قرارداد اجاره توجه به برخی نکات از جمله قید مدت زمان اجاره، تهیه قرارداد در دو نسخه، مشخصات کامل طرفین و ... اهمیت بسزایی دارد و به منظور پیشگیری از دردسرهای احتمالی از درج نشانی محل مورد اجاره به عنوان اقامتگاه خود خودداری کنید.