نکات حقوقی پیرامون خرید و فروش املاک
رعایت چند نکته اساسی و مهم می‌تواند از بروز بسیاری از اختلافات حقوقی ساده یا حتی کلاهبرداری‌ها و جرایم سازمان‌یافته در پوشش فروش املاک جلوگیری کند.
مهمترین نکته در مورد خرید و فروش املاک، احراز مالکیت فروشنده است. فروشنده باید مطابق قانون، مالک ملکی باشد که به فروش می‌رساند یا از سوی فروشنده ملک، دارای وکالت‌نامه رسمی باشد.
در صورتی که ملک متعلق به چند نفر بوده و اصطلاحا مال مورد معامله بین چند نفر مشاع باشد، یا باید همه مالکان در هنگام فروش حاضر باشند و رضایت خود را اعلام کنند یا یک نفر از سوی بقیه مالکان، وکالت در فروش داشته باشد که در این صورت وکالت‌نامه باید به صورت رسمی بوده و در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شده و به صراحت به وکیل اجازه فروش ملک را داده باشد.
همچنین علاوه بر تصریح به وکالت در فروش، وکیل باید وکالت در دریافت ثمن (قیمت) ملک را نیز داشته باشد.
سند‌دار بودن ملک
باید مشخص شود که ملکی که قرار است خریداری شود، آیا دارای سند رسمی بوده یا فاقد سند رسمی است؟
در خصوص خرید و فروش بسیاری از املاکی که در شهر‌های کوچک یا حاشیه شهر‌های بزرگ یا شهر‌های شمالی وجود دارد، نکته مهم این است که با وجود یک سند مادر برای یک زمین بزرگ، اما در تبدیل این زمین به قطعات کوچکتر، این قطعات به صورت قولنامه‌ای یا وکالتی معامله شده و خبری از سند رسمی در میان نیست.
باید توجه داشت که اگر ملکی به صورت وکالتی فروخته می‌شود، قبلا به شخص دیگری فروخته نشده باشد؛ زیرا ممکن است فروشنده قبلا طی قرارداد رسمی، ملک را به شخص دیگری فروخته باشد.
یکی از شگرد‌های کلاهبرداران، فروش املاک به صورت وکالتی به چند نفر به صورت همزمان است.
بر اساس ماده ۲۲ قانون ثبت، «دولت فقط کسی را که ملک به نام او ثبت شده یا کسی را که ملک به او منتقل شده و این انتقال نیز در دفتر املاک به ثبت رسیده مالک خواهد شناخت.»
بنابراین هرگونه نقل و انتقال ملک بدون سند، امتیازات قانونی سند رسمی را نداشته و از حمایت‌های قانونی نیز برخوردار نیست.
همچنین اگر ملکی سند رسمی نداشته باشد، در صورت بروز اختلاف، رفع مشکل و اثبات مالکیت تنها از مسیر مراجع قضایی با صرف وقت و هزینه زیاد میسر است.
آزاد بودن ملک
به گزارش صدا و سیما، ملکی که به فروش می‌رسد نباید در رهن یا وثیقه شخص یا نهادی باشد و اصطلاحا ملک باید آزاد باشد. اگر ملکی در وثیقه یا رهن باشد، در سند مالکیت ملک قید می‌شود، بنابراین در هنگام خرید ملک، حتما باید به آزاد بودن سند توجه کرد. اگر ملک در رهن بانک یا شخص دیگری باشد، در این صورت فروش ملک دارای اشکال بوده و انتقال مالکیت نیز تنها با رضایت رهن‌گیرنده امکان‌پذیر است.
بازدید از ملک
خریدار باید به طور دقیق از ملک مورد معامله را مورد بازدید قرار دهد و نسبت به شرایط قرارگیری، راه‌های دسترسی، املاک معارض یا اوصاف ظاهری ملک اطلاع کسب کند.
در خصوص آپارتمان‌ها، وضعیت دسترسی به راه‌های مشاعی ساختمان، شرایط استفاده از پارکینگ، حیاط یا پشت بام نیز باید به دقت بررسی شود تا بعد از خرید ملک مشکلی ایجاد نشود.
مبایعه نامه عادی یا رسمی
قرارداد فروش ملک ممکن است به صورت عادی یا رسمی تنظیم شود. قرارداد رسمی، قراردادی است که طی سند رسمی و با حضور طرفین در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم می‌شود، اما اسناد عادی ممکن است در دفاتر مشاوران املاک یا به صورت شخصی بین طرفین تنظیم شود.
باید توجه داشت که قرارداد فروش یا مبایعه‌نامه‌ای که در دفاتر املاک تنظیم می‌شود، تنها یک سند عادی بوده و از نظر قانونی ارزش بیشتری از سندی که در یک برگه معمولی بین طرفین نوشته و امضا می‌شود، ندارد.
البته از منظر قانونی اسناد عادی دارای ارزش و اعتبار است، ولی از نظر ارزش اثباتی، هرگز جایگاه سند رسمی را نخواهند داشت.
در قرارداد‌های عادی، به صورت عمده تاریخ مشخصی برای حضور و نقل و انتقال رسمی ملک در دفترخانه اسناد رسمی تعیین می‌شود که تخطی از آن از سوی طرفین جایز نیست.
نکاتی در خصوص مبایعه نامه
اگر مبایعه‌نامه به صورت عادی و در دفتر مشاور املاک تنظیم می‌شود، باید بررسی شود که آیا مشاور املاک مجوز‌های قانونی از اتحادیه مشاوران املاک است دارد یا خیر؟ همچنین مشاور املاک باید در هنگام معامله، اسناد مالکیت و هویت طرفین را بررسی و سپس اقدام به نگارش قرارداد کند.
در قرارداد فروش ملک، باید مشخصات کامل ملک مورد معامله شامل پلاک ثبتی، آدرس ملک، مساحت عرصه (زمین)، عیان (بنا)، پارکینگ، انباری، سهم آپارتمان از قسمت‌های مشاعی ساختمان و سایر اوصاف آن به طور دقیق ذکر شود.
همچنین، قیمت ملک نیز باید به طور دقیق مشخص و شرایط پرداخت آن نیز از سوی طرفین تعیین شود.
یکی از نکات مهم در خصوص خرید املاک این است که در قرارداد مشخص شود کل ملک در ازای یک مبلغ ثابت خریداری شده یا هر متر مربع جداگانه قیمت‌گذاری شده است.
فایده این موضوع این است که اگر بعدا مشخص شد، مساحت ملک کمتر یا بیشتر است، امکان محاسبه بر اساس متراژ وجود داشته باشد تا اختلافی حادث نشود. اگر اسناد تجاری مانند چک، سفته و سایر اوراق بهادار نزد مشاور املاک به امانت گذاشته می‌شود، حتما باید در قرارداد قید شود که این اسناد تحت چه شرایطی و در چه زمانی و به چه اشخاصی قابل تسلیم است. طرفین باید تاریخ مشخصی را برای حضور در دفترخانه اسناد رسمی و نقل و انتقال ملک به صورت سند رسمی مشخص کنند. تاریخ تعیینشده، ملاک بررسی تعهدات طرفین در قرارداد است. همچنین باید مشخص شود که قرارداد در چه مدتی و با چه شرایطی از سوی طرفین قابل فسخ است. طرفین می‌توانند توافق کنند که هیچ کدام از طرفین حق فسخ معامله را نداشته باشند. همچنین باید مبلغ مشخصی برای جبران خسارت ناشی از عدم انجام تعهدات مشخص شود.
در پایان قرارداد نیز باید دقیقا تعیین شود که قرارداد در چند نسخه تنظیم شده و سپس قرارداد به امضای طرفین خریدار و فروشنده برسد. بهتر است دو شاهد نیز قرارداد را گواهی و امضا کنند. مشاور املاک مجاز نیز باید صحت امضای طرفین را گواهی و در نهایت قرارداد را مهر و امضا کند.
در صورتی که ملک متعلق به چند نفر بوده و اصطلاحا مال مورد معامله بین چند نفر مشاع باشد، یا باید همه مالکان در هنگام فروش حاضر باشند و رضایت خود را اعلام کنند یا یک نفر از سوی بقیه مالکان، وکالت در فروش داشته باشد که در این صورت وکالت‌نامه باید به صورت رسمی بوده و در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شده و به صراحت به وکیل اجازه فروش ملک را داده باشد.
همچنین علاوه بر تصریح به وکالت در فروش، وکیل باید وکالت در دریافت ثمن (قیمت) ملک را نیز داشته باشد.
سند‌دار بودن ملک
باید مشخص شود که ملکی که قرار است خریداری شود، آیا دارای سند رسمی بوده یا فاقد سند رسمی است؟
در خصوص خرید و فروش بسیاری از املاکی که در شهر‌های کوچک یا حاشیه شهر‌های بزرگ یا شهر‌های شمالی وجود دارد، نکته مهم این است که با وجود یک سند مادر برای یک زمین بزرگ، اما در تبدیل این زمین به قطعات کوچکتر، این قطعات به صورت قولنامه‌ای یا وکالتی معامله شده و خبری از سند رسمی در میان نیست.
باید توجه داشت که اگر ملکی به صورت وکالتی فروخته می‌شود، قبلا به شخص دیگری فروخته نشده باشد؛ زیرا ممکن است فروشنده قبلا طی قرارداد رسمی، ملک را به شخص دیگری فروخته باشد.
یکی از شگرد‌های کلاهبرداران، فروش املاک به صورت وکالتی به چند نفر به صورت همزمان است.
بر اساس ماده ۲۲ قانون ثبت، «دولت فقط کسی را که ملک به نام او ثبت شده یا کسی را که ملک به او منتقل شده و این انتقال نیز در دفتر املاک به ثبت رسیده مالک خواهد شناخت.»
بنابراین هرگونه نقل و انتقال ملک بدون سند، امتیازات قانونی سند رسمی را نداشته و از حمایت‌های قانونی نیز برخوردار نیست.
همچنین اگر ملکی سند رسمی نداشته باشد، در صورت بروز اختلاف، رفع مشکل و اثبات مالکیت تنها از مسیر مراجع قضایی با صرف وقت و هزینه زیاد میسر است.
آزاد بودن ملک
به گزارش صدا و سیما، ملکی که به فروش می‌رسد نباید در رهن یا وثیقه شخص یا نهادی باشد و اصطلاحا ملک باید آزاد باشد. اگر ملکی در وثیقه یا رهن باشد، در سند مالکیت ملک قید می‌شود، بنابراین در هنگام خرید ملک، حتما باید به آزاد بودن سند توجه کرد. اگر ملک در رهن بانک یا شخص دیگری باشد، در این صورت فروش ملک دارای اشکال بوده و انتقال مالکیت نیز تنها با رضایت رهن‌گیرنده امکان‌پذیر است.
بازدید از ملک
خریدار باید به طور دقیق از ملک مورد معامله را مورد بازدید قرار دهد و نسبت به شرایط قرارگیری، راه‌های دسترسی، املاک معارض یا اوصاف ظاهری ملک اطلاع کسب کند.
در خصوص آپارتمان‌ها، وضعیت دسترسی به راه‌های مشاعی ساختمان، شرایط استفاده از پارکینگ، حیاط یا پشت بام نیز باید به دقت بررسی شود تا بعد از خرید ملک مشکلی ایجاد نشود.
مبایعه نامه عادی یا رسمی
قرارداد فروش ملک ممکن است به صورت عادی یا رسمی تنظیم شود. قرارداد رسمی، قراردادی است که طی سند رسمی و با حضور طرفین در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم می‌شود، اما اسناد عادی ممکن است در دفاتر مشاوران املاک یا به صورت شخصی بین طرفین تنظیم شود.
باید توجه داشت که قرارداد فروش یا مبایعه‌نامه‌ای که در دفاتر املاک تنظیم می‌شود، تنها یک سند عادی بوده و از نظر قانونی ارزش بیشتری از سندی که در یک برگه معمولی بین طرفین نوشته و امضا می‌شود، ندارد.
البته از منظر قانونی اسناد عادی دارای ارزش و اعتبار است، ولی از نظر ارزش اثباتی، هرگز جایگاه سند رسمی را نخواهند داشت.
در قرارداد‌های عادی، به صورت عمده تاریخ مشخصی برای حضور و نقل و انتقال رسمی ملک در دفترخانه اسناد رسمی تعیین می‌شود که تخطی از آن از سوی طرفین جایز نیست.
نکاتی در خصوص مبایعه نامه
اگر مبایعه‌نامه به صورت عادی و در دفتر مشاور املاک تنظیم می‌شود، باید بررسی شود که آیا مشاور املاک مجوز‌های قانونی از اتحادیه مشاوران املاک است دارد یا خیر؟ همچنین مشاور املاک باید در هنگام معامله، اسناد مالکیت و هویت طرفین را بررسی و سپس اقدام به نگارش قرارداد کند.
در قرارداد فروش ملک، باید مشخصات کامل ملک مورد معامله شامل پلاک ثبتی، آدرس ملک، مساحت عرصه (زمین)، عیان (بنا)، پارکینگ، انباری، سهم آپارتمان از قسمت‌های مشاعی ساختمان و سایر اوصاف آن به طور دقیق ذکر شود.
همچنین، قیمت ملک نیز باید به طور دقیق مشخص و شرایط پرداخت آن نیز از سوی طرفین تعیین شود.
یکی از نکات مهم در خصوص خرید املاک این است که در قرارداد مشخص شود کل ملک در ازای یک مبلغ ثابت خریداری شده یا هر متر مربع جداگانه قیمت‌گذاری شده است.
فایده این موضوع این است که اگر بعدا مشخص شد، مساحت ملک کمتر یا بیشتر است، امکان محاسبه بر اساس متراژ وجود داشته باشد تا اختلافی حادث نشود. اگر اسناد تجاری مانند چک، سفته و سایر اوراق بهادار نزد مشاور املاک به امانت گذاشته می‌شود، حتما باید در قرارداد قید شود که این اسناد تحت چه شرایطی و در چه زمانی و به چه اشخاصی قابل تسلیم است. طرفین باید تاریخ مشخصی را برای حضور در دفترخانه اسناد رسمی و نقل و انتقال ملک به صورت سند رسمی مشخص کنند. تاریخ تعیینشده، ملاک بررسی تعهدات طرفین در قرارداد است. همچنین باید مشخص شود که قرارداد در چه مدتی و با چه شرایطی از سوی طرفین قابل فسخ است. طرفین می‌توانند توافق کنند که هیچ کدام از طرفین حق فسخ معامله را نداشته باشند. همچنین باید مبلغ مشخصی برای جبران خسارت ناشی از عدم انجام تعهدات مشخص شود.
در پایان قرارداد نیز باید دقیقا تعیین شود که قرارداد در چند نسخه تنظیم شده و سپس قرارداد به امضای طرفین خریدار و فروشنده برسد. بهتر است دو شاهد نیز قرارداد را گواهی و امضا کنند. مشاور املاک مجاز نیز باید صحت امضای طرفین را گواهی و در نهایت قرارداد را مهر و امضا کند.
