: املاک صنعتی پایتخت; چهارشنبه ۱۳۹۹/۰۳/۲۱ | ۲۱:۳۸

سكه‌ها متبلور اوضاع سياسي، اقتصادي، مذهبي، هنري و ... دوران خود محسوب مي‌شوند. چه تفكر و ايده خوبي، مردمان جهان باستان براي انجام مبادلات اقتصادي و پرداخت هزينه‌ها داشتند كه از تكه فلزي كوچك كه در هر دو طرف آن نقوشي حك شده‌اند، استفاده مي‌كردند. مطالعات باستان شناسي بيانگر آن است كه، سكه به‌ عنوان يكي از ابزار مهم در تاريخ‌‌ يابي محسوب مي‌شود. مطالعات سكه‌شناسي نشانگر آن است كه امتياز انحصاري ضرب سكه در تمامي دوران از آن دولت‌ها بوده و از اين وسيله به‌‌ عنوان ابزاري جهت تبليغات سياسي در كنار كاركرد ديگر آن يعني انجام امور بازرگاني و مبادلات تجاري استفاده مي‌كردند. در ايران باستان نيز تمامي پادشاهان، نقوش مورد دلخواه خود را كه تمام آن‌ها جنبه سياسي و مذهبي داشته بر روي سكه‌ها حك مي‌كردند و از اين طريق پيام خود را به مردمان خويش مي‌رساندند.

ايرانيان در دوره هخامنشي(557-330 پ.م.) به دستور داريوش بزرگ موفق به ضرب اولين سكه‌هاي ايراني شدند. داريوش اول، اقتصاد ايران هخامنشي را مبتني بر اقتصاد دو فلزي يعني طلا و نقره بنا كرد. او با دعوت از هنرمندان و حكاكان مهرهاي سنگي، كه ريشه‌اي كهن در پيش از تاريخ داشتند، اولين سكه‌هاي ايراني را به‌ نام "دريك" از جنس طلا به وزن 8 گرم و "شكل" از جنس نقره به وزن حدود 5 گرم در آسياي كوچك(ضرابخانه سارد كه جزو شهرهاي امپراطوري هخامنشي بود) ضرب كرد. ضرب سكه دريك تا حدي موفقيت‌آميز بود كه، در سرتاسر جهان مديترانه به ‌عنوان پولي معتبر كه در مبادلات بين‌المللي هخامنشيان با ملل تابعه و غير تابعه به‌كار مي‌رفت، رايج شد.
روي سكه‌هاي "دريك و شكل"، كمانداري پارسي در حالت رزم نشان داده شده و پشت آن تو رفتگي در اشكال مختلف ديده مي‌شود. "سكه دريك" يكي از ابزارهاي مهم پادشاهان هخامنشي بود، نه فقط به لحاظ اقتصادي، بلكه به لحاظ سياسي با پرداخت مواجب به مزدوران يوناني از آن‌ها در جنگ‌هاي خود عليه يونانيان استفاده مي‌كردند و نيز با پرداخت دريك به دولت شهرهاي آتن و اسپارت هر يك را بر ديگري مي‌شوراندند. در حفاري‌هاي اشميت در تخت جمشيد در پي يكي از ستون‌هاي آپادانا 8 عدد سكه كروزوييد به همراه تعدادي سكه يوناني به‌ دست آمد. اين سند مهم بيانگر اين است كه، هنوز در سال 517 پ.م. سكه‌هاي ايراني(دريك، شكل) ضرب نشده بودند و كاربرد آن‌ها در زير ستون جنبه آييني و حالت خوش يمني داشته است. بنابراين ضرب اولين سكه‌هاي ايراني بايد بعد از سال 517 پ.م. بوده، در غير اين صورت، از سكه‌اي كه نوآوري آن توسط خود ايرانيان انجام شده بود استفاده مي‌شد. پادشاهان هخامنشي كه از هند تا مصر و خليج پارس تا رود دانوب در اروپا حكومت مي‌كردند به ساتراپهاي خود اجازه ضرب سكه را داده بودند.
در دوران سلوكي سكه در مقياس بيشتري از دوره قبل وارد گردش اقتصادي شد كه نتيجه آن ساخت ضرابخانه‌هاي مختلف بود. حدود سال 250 پ.م. وقتي ارشك(سركرده قبايل پرني) جنگ‌هاي خود را عليه اشغال ايران آغاز كرد، سلسله‌اي در ايران بنا نهاد كه حدود 500 سال دوام آورد. اين سلسله ايراني در تاريخ سكه‌شناسي بسيار مهم است. در اين دوره پارتيان با ضرب سكه‌هاي چهار درهمي نقره در سلوكيه و درهم نقره در تمامي امپراطوري خويش نظام پولي نيرومندي را به ‌وجود آوردند. جنگ‌هاي ايران، اشكاني، روم و نزاع بر سر ارمنستان از موضوع‌هاي مهم دوره اشكاني است. حكومت غير متمركز پارتيان بر نظام سكه‌ها نيز تاثير گذاشته بود.

اجازه ضرب سكه به حكومت‌ها و شاهزادگان جنوب و جنوب غربي ايران
شاهزادگان پارس كه خود را از نسل هخامنشيان مي‌د‌انستند با ضرب سكه‌ها، فرهنگ سياسي، اقتصادي و مذهبي دوران خويش را نگه داشتند. پادشاهان اليمايي نيز در خوزستان به مدت 400 سال در قلب حكومت اشكاني، سكه‌هايي از جنس آلياژ مس ضرب كردند.
در سال 224 م. اردشير بابكان از شاهزادگان پارس، پس از اعلام استقلال پارس و نبرد با اردوان پنجم و شكست او در هرمزدگان به‌ عنوان اولين پادشاه سلسله ساساني، حكومتي را در ايران پايه‌ريزي كرد كه در آن سياست و مذهب، دو روي يك سكه شدند. بر روي سكه‌هاي ساساني نقش پادشاه ساساني و بر پشت آن‌ها دين زردشتي و آتشدان حك شد. اردشير و جانشينانش حدود 400 سال بر ايران حكومت كردند و موفق به ضرب بزرگترين و نازك‌ترين سكه‌هاي نقره(درهم) در جهان شدند. پس از ورود اسلام به ايران، ايران اسلامي و اعراب، خود را وامدار و مديون تمدن، فرهنگ و هنر ساساني دانستند. سكه‌هاي ساساني با افزودن كلمات عربي به داد و ستد مي‌پرداختند.

به لحاظ آيكونوگرافي(نگاره‌شناسي) سكه‌هاي دوران ايران باستان( از حدود 550 پ.م. تا 650 م) تفاوتي اساسي با دوران اسلامي دارند. غير از موارد استثنا، نقش پادشاه از روي سر سكه‌ها حذف و به جاي آن آياتي از قران كريم بر سكه‌ها نقش مي‌بندد. به علت تغيير بنيادين ايدئولوژي كه خلفاي اسلامي نقش تصوير انسان را منع كرده بودند شعارهاي اسلامي جايگزين آن مي‌شود. اين اتفاق مهم در سال 77 ه.ق. توسط عبدالملك بن مروان(خليفه اموي) روي داد و فصلي نوين در توليد سكه‌هاي خطي گشوده شد. در دوران اسلامي انواع خطوط: كوفي، ثلث و نستعليق بر روي كتيبه سكه‌ها به‌كار گرفته شد. در دوره ايلخاني علاوه بر خط كوفي از خط اويغوري و چيني نيز استفاده مي‌كردند. ضرب سكه‌هاي چكشي تا دوران ناصرالدين شاه قاجار ادامه يافت و پس از آن سكه‌هاي ماشيني ضرب شدند.

نگاهي به پيشينه مهرسازي در ايران
پيش از اختراع خط، انسان براي نشان دادن مالكيت خود بر روي اشيا به ساختن مهر فكر مي‌كرد و براي ساختن آن از مواد مختلفي مثل سنگ، مرمر، عاج، طلا، نقره، مس، استخوان و غيره استفاده كرد. با به‌كار بردن نقوش مختلف هندسي، گياهي، انساني، همراه با كتيبه يا خط درمي‌يابيم سازندگان مهرها، با كارابزارهايي ابتدايي و به كمك هنر و هوش سرشار خود، به خلق چنين آثار شگفت‌‌آوري نائل آمده‌اند. برخي از اين مهرها به دوره پيش از تاريخ و پيدايش خط تعلق دارند و به زبان نقش، حقايقي از آن روزگار را باز مي‌گويند. قديمي‌ترين اين مهره‌ها از هزاره چهارم ق.م. و از جنس گل پخته، سنگ، گچ، سنگ مرمر، سنگ صابون، سنگ آهن ساخته شده است. اين مهره‌ها به شكل دگمه‌اي، استامپي، يا شكل حيوان خوابيده بود و اين‌ها از محوطه‌هاي باستاني مختلف: مارليك، شوش، تپه سيلك، حصار، گيان به‌دست آمده‌ بودند.
نقوش حك شده بر سطح مهرها علاوه بر جنبه‌هاي هنري به‌ عنوان يك نشان، علامت شخصي به جاي امضا و همچنين براي يادگاري و يادبود، محفوظ نگه‌داشتن مكتوبات و بسته‌هاي امانات، ضمانت‌نامه‌، خريد، محاسبه، مورد استفاده واقع مي‌شده است. همچنين مدارك مهمي دال بر وجود صنعت و حرفه، شغل، پيشه و فعاليت‌هاي تجاري به شمار مي‌آمده است. به‌ علت كمبود فضا در مورد حك كردن نقوش بر روي سطح مهره‌ها، مهره‌هاي استوانه‌اي يا سيلندري به ‌وجود آمد كه با چرخاندن آن بر روي مواد مشخص شده نقوش مهر ظاهر مي‌شده است. تنوع ادواري مهرها نيز قابل توجه است. مهرهاي پيش از تاريخ نقوشي نامنظم دارند.
مهرهاي دوران هخامنشي مخروطي شكل هستند. نقش مهرهاي دوره اشكاني بر روي نگين‌ها حك شده است. مهرهاي دوره ساساني اغلب نيم كره، گرد يا كروي هستند. مهرهاي پس از اسلام از جنس سنگ‌هاي مختلف و گران قيمت مثل: عقيق، ياقوت، زمرد همراه با خطوط كوفي، نسخ، ثلث، نستعليق با نام افراد مختلف حك شده‌اند.